Çalışma Psikolojisi
Almanya’da çalışma ve iş psikolojisi, Polonya’da psikoteknik ve Fransa’da çalışma psikolojisi olarak isimlendirilen bu bilim dalı, uygulamalarının artık yalnızca sanayi kuruluşlarında değil, çok çeşitli kuruluşlarda yapılması nedeniyle bu ismi almıştır.
Tarihsel Gelişim
Tarihsel gelişim açısından çalışma psikolojisinin yakın tarihte ortaya çıktığı düşünülmektedir, ancak bazı Avrupa ülkelerinde bu alanda 1920’den önce yapılmış bazı çalışmalar vardır. Örneğin L.O Patrizi Modena, İtalya’da 1889’da bir çalışma psikolojisi laboratuarı kurmuştur. 1908 Lahy Fransa’da demiryolu mühendisleri için iş tasarımı ve seçme konuları incelemiştir. İngiltere’de 1918’de Sanayi Yorgunluk Araştırma Kulübü oluşturulmuştur. 1919’da Almanya ve İsviçre’de seçme testleri programları uygulanmaya başlanmıştır. 1920’de Polonya’nın Krakow kentinde Psikoteknik Enstitüsü kurulmuştur. (Baysal, 1993:41-42)
Çalışma Psikolojisi yazını incelendiğinde aslında 2 temel yapı üzerine inşa edildiği görülür. Bunlardan ilki bireyin işine uyumlaştırılması (fitting the man to the job ‘FMJ’) diğeri ise işin bireye uyarlanması (fitting the job to the man ‘FJM’) dır.
Bireyin işe uyarlanması; personel seçimi, eğitimi ve mesleki yardım (uyum) aşamalarını içerirken; işin bireye uyarlanması ise, görevlerin tasarımı, alet ve edavatların bireye göre düzenlenmesi ve çalışma koşullarının bireyin fiziksel ve psikolojik yapısına göre şekillendirmesi süreçlerini içermektedir.
Çalışma psikolojisi bilim dalı sadece bireyin işe uyumu ve işin bireye uyumlaştırılması sürecini ifade etmez. Diğer yandan birey ve işi arasındaki ilişkiye yönelik “beşeri ilişkiler yaklaşımı” da çalışma psikolojisi bilim dalının önemli yapı taşlarındandır. Hatta bu konudaki önemli gösterge Hawthorne Araştırmalarının çalışma psikolojisi bilim dalında önemli bir kilometre taşı olarak görülmesi gösterilebilir. Beşeri ilişkiler yaklaşımı ile örgüt, birey ve grup kavramları arasındaki ilişki telaffuz edilmek istenmektedir. Dolayısıyla çalışma psikolojisi bilim dalının değer verdiği önemli başlıklar, örgüt, birey ve örgütte oluşan gruplardır. Bu üçlü arasındaki ilişki ağı çalışma psikolojisi terminolojisinin önemli bir kısmını teşkil eder. (Arnold, Cooper,. Robertson, 2004)
Kavramsal Açıklama
Çalışma Psikolojisi bilim dalına ilişkin net bir tanımlama yapılamamaktadır. Bu sıkıntının temelinde kavramın ülkeden ülkeye ve yazardan yazara farklı yaklaşımla ele alınması yatmaktadır. Çalışma Psikolojisi kavramı daha çok Almanya’da kullanımı yaygın olan İş Psikolojisi (Arbeitpsychologie) kavramına eş anlamlı bir kavramdır. İş Psikolojisi dalının iş ve çalışan arasında sınırlı kalması kavramın içeriğini daraltmaktadır. Bu nedenle çalışma psikolojisi kavramının “İş Psikolojisi” kavramının kapsamını genişlettiği düşünülebilir. (Tınar, 1996:24) Örgüt Psikolojisi ise, örgütte geliştirilen stratejik yaklaşımlar çerçevesinde örgüt ve birey uyumuna odaklanır.
Çalışma Psikolojisi, “çağdaş gelişmelerin gereği olarak sistem yaklaşımı içinde, işletmede çalışan bireyi, onlardan oluşan grup ve örgütü bir bütün olarak ele alır ve inceler”. (Sabuncuoğlu, 1984:3) Bu tanımda görüldüğü üzere “çalışma psikolojisi”, örgütte yer alan birey ve grupları bir bütün olarak ele alır. O halde “örgüt psikolojisi” ile “çalışma psikolojisi” arasındaki ayrışma, bilim dallarının bakış açılarına dayanmaktadır.: “Çalışma psikolojisi” bireyi odak noktası olarak alırken; “örgüt psikolojisi” örgütü odak noktası olarak alır. Bu bağlamda “çalışma psikolojisi” bilim dalı, bireyin çalışma yaşamına ilişkin koşullarının iyileştirilmesi, çalışma yaşamına ilişkin sorunlarının giderilmesini ve bireyin çalışma yaşamı kalitesinin arttırılması sağlamayı hedefleyen bir disiplindir.
Genel olarak bir tanıma gidilmek gerekirse, “Çalışma Psikolojisi; çalışma yaşamında psişik sorunlara yol açan alanları inceleyen, sorunların nedenleri ve çok yönlü etkileri ile çözüm yollarını araştıran, çalışma yaşamı ve çalışan insan arasında sağlıklı ve verimli bir uyum sağlamayı amaçlayan, bu yönde bilgi üretimi için çaba gösteren bir bilim dalı olarak tanımlanabilir”. (Tınar, 1996:26)
Günümüzde çalışma hayatında, çalışanların ilgi, yetenek ve işlerinden beklentileri ya da amaçları ile örgüt amaçları arasında uyumun sağlanması ideal bir istihdam ya da yöneltme ilkesi olarak kabul edilebilir. Bu uyum esasının gerçekleştirilmesi çalışma psikolojisinin başlıca hedefi olmaktadır. (Silah, 2005:24)
Kaynaklar:
A.Can Baysal, Çalışma Yaşamında İnsan, 1993, İstanbul
John Arnold, Cary L. Cooper, Ivan T. Robertson, Work Psychology, Understanding human behaviour in the workplace, Second Edition, Pitman Publishing, 2004
Mehmet Silah, Çalışma Psikolojisi, Seçkin Yayınevi, 2005
Zeyyat Sabuncuoğlu, Çalışma Psikolojisi, 2. Baskı, 1984
